sábado, março 13, 2010

Bibi hatene hili han diak lós. Maibe la bele estraga ai laran.


Bibi ánimal diak tanba bele fo hahán ba ema, bainhira aproveita planta mak seluk animál la bele han (ai tahan, etc...). Sira bele moris ho rekursu ne'e tanba nia konsege hili tahan kiik nutritivu no kosok ho diak digestibilidade no barak proteína.


Maibe Ita tenke proteje ai kiik no to'os. Bibi gosta mos han lakeru no batar ...

Sistema diak atu hakiak bibi tenke proteje ai-laran. Bainhira ema la proteje ai-laran, bibi sei han ai kiik no halakon ekossistema. Afoin ai lakon, rai-laran sei lakon mos, tamba udan sei lori rai ba mota no ba tassi. Nane'e, bibi halakon ona hotu ekossistema iha nusa husi Pacífico no Caraíbas.

Atubele proteje rai, no to'os, no ai, Ita tenke prende bibi sira. Iha foto ne'e Ita bele hare bibi-uma ida furak, iha Missão Lopes (Dare). Hanessan, Ita bele hakiak bibi fasilmente no kontrola balada diak liu. Ihan'e to'os na'in kaer du'ut, batar kain no tahan ai-kafe nian ba bibi (sistema "zero-grazing"). Hafoin ami lori bibi tem ba kurte fatin atu halo komposto ba to'os. Bibi sira sei fo barak na'an no susuben no kulit. Bibi uma ne'e halo ona hodi au husi Timor-Leste. Nane'e Ita la lakon osan mós....

As cabras são boas utilizadoras das pastagens naturais. Mas não as podemos deixar estragar a natureza e as árvores que plantamos.
Em Timor-Leste as cabras são preciosas para as pessoas pois produzem carne e leite a partir de recursos que os outros animais não aproveitam. Isto acontece pois estes úteis animais conseguem seleccionar nos matos e na floresta as partes mais nutritivas das plantas, como as folhas mais tenras dos rebentos. Mas quando os animais pastam desordenadamente, como ocorre em muitas zonas de Timor, vão destruir os esforços de reflorestação levados a cabo pelo governo, organizações e particulares. Particularmente na estação seca, quando o alimento nutritivo escasseia, as cabras podem causar graves danos à floresta e ao meio ambiente. O sobrepastoreio daqui resultante leva à destruição do solo e à erosão, tal como contribui para a diminuição da biodiversidade. O efeito negativo do pastoreio desordenado das cabras em muitas ilhas das Caraíbas ou do Pacífico é de todos conhecido. 
Este capril em Dare é um bom exemplo de como poderemos criar caprinos em Timor de modo sustentável. É feito de material local, o bambú, e permite manter as cabras presas. Neste sistema, chamado de "zero-grazing" (pastoreio 0), os animais são alimentados com capim cortado nas redondezas, com os restos das hortas e das cozinhas, assim como com folhas de árvores forrageiras (neste caso caliandras e leucenas). Podemos também controlar melhor a sua saúde e a reprodução, ao mesmo tempo que produzimos um excelente estrume para as nossas hortas e pomares.